गत शुक्रबार पछिल्लो द्वन्द्व सुरु भएयता इजरायल र इरानले एकअर्काविरुद्ध आक्रमण जारी राखेका छन् । दुवैतर्फबाट आक्रोशपूर्ण अभिव्यक्ति आइरहेका छन् । अर्कोतर्फ इरानका परमाणु केन्द्रहरूमाथि इजरायलले गर्ने आक्रमणमा अमेरिका संलग्न भइसकेको छ । यसको स‌केत अमेरिकी राष्ट्रपति डोनल्ड ट्रम्पले दिइसकेका थिए ।  इरानका परमाणु केन्द्रहरू र सैनिक स्थलहरूमा इजरालले आक्रमण गरेपछि पछिल्लो द्वन्द्व सुरु भएको हो। त्यसपछि हवाई आक्रमण गर्दै इरानले प्रत्याक्रमण थाल्यो । इजरायली हमलाहरूमा अहिलेसम्म २०० जनाभन्दा बढी व्यक्ति मारिएका इरानको स्वास्थ्य मन्त्रालयले जनाएको छ । इरानी आक्रमणमा २४ जना मारिएका इजरायलले बताएको छ ।

इजरेलको ‘अपरेशन राइजिङ लायन’ र इरानको प्रत्याक्रमण
जुन १२ तारिख बिहीवारका दिन इजरायल डिफेन्स फोर्सेस (आईडीएफ) ले तेहरानको डिस्ट्रिक्ट १८ खाली गर्न भन्यो । सो क्षेत्रमा सैनिक भवनहरूका साथै आवासीय भवनहरू रहेका छन् । त्यसको केही घण्टापछि स्थानीय समयअनुसार शुक्रवार बिहान साढे तीन बजेतिर तेहरानका आवासीयसहितका क्षेत्रमा आक्रमणको पहिलो वर्षा भएको इरानको सरकारी टेलिभिजनले जनायो । सरकारी प्रतिबन्धका कारण पत्रकारहरू इरानबाट रिपोर्टिङ गर्न असक्षम भएका कारण इजरायली आक्रमणबाट परेका क्षतिको आकलन गर्न गाह्रो छ । इजरायल डिफेन्स फोर्सेसका अनुसार तेहरानदेखि २२५ किलोमिटर दक्षिणमा पर्ने नतान्ज परमाणु केन्द्रलाई निसाना बनाएर त्यसमा उल्लेख्य क्षति पुर्‍याइएको छ । इजरायली प्रधानमन्त्री बेन्जमिन नेतन्याहूले ‘अपरेशन राइजिङ लायन’ नाम दिएको हमलाले इरानको परमाणु कार्यक्रमको ‘मुटु’ लाई निसाना बनाइएको बताएका छन् । ‘यदि रोकिएन भने इरानले एकदम छोटो समयभित्र एउटा परमाणु अस्त्र बनाउन सक्छ’, नेतन्याहूले दाबी गरे । इरानले आफ्नो परमाणु कार्यक्रम शान्तिपूर्ण रहेको बताउँदै आएको छ ।इरानका सर्वोच्च नेता आयतोल्लाह अली खामेनेईले इजरायलले ‘कठोर दण्डको अपेक्षा’ गर्नुपर्ने टिप्पणी गरे भने उनका विदेशमन्त्रीले इजरेली हमलालाई युद्धको ‘उद्‌घोष’ भने ।

इरानको प्रत्याक्रमण घण्टौँपछि सुरु भयो । सैनिक केन्द्र, हवाई अखडासहित इजरेलका दर्जनौँ ठेगानामाथि इरानले बलिस्टिक क्षेप्यास्त्रहरू प्रहार गर्‍यो । इरानले पछिल्लो कारबाहीको नाम ‘ट्रू प्रमिस ३’ दिएको छ । आईडीएफका अनुसार करिब १०० वटा क्षेप्यास्त्रहरू इजरायलतर्फ प्रहार गरिएकामा अधिकांशलाई आइरन डोम प्रणालीले निस्तेज पारिदियो । हाल एकअर्काविरुद्ध आक्रमण जारी छ । यद्यपि इरानले गर्दै आएको आक्रमणको मात्रा अलि कम भएको छ । बीबीसीका अनुसार त्यो इजरेली हमलाहरूको असरको नतिजा हुन सक्छ । इजरायली हमलाहरूमा इरानको इस्लामिक रेभलूशनरी गार्ड कोर (आईआरजीसी) का कमान्डर होसैन सलामीसहित कैयौँ उच्च सैनिक अधिकारीहरूका साथै इरानको आणविक ऊर्जा सङ्गठनका पूर्वप्रमुख फेरेयदून अब्बासीसहित कैयौँ परमाणु वैज्ञानिकहरू मारिएका छन् । इरानका अनुसार बालबालिकासहित थुप्रै सर्वसाधारणहरू इजरायली हमलाहरूमा मारिएका छन् । थुप्रै इरानी ड्रोनहरू तथा क्षेप्यास्त्र स्थलहरूमा हमला भएको छ भने तेल अभिभ र उत्तरी इजरायलतर्फ लक्ष्यित थुप्रै क्षेप्यास्त्रहरूलाई निस्तेज पारिदिएको आईडीएफले जनाएको छ। इरानी फौजहरू चाहिँ इजरायली सुरक्षा पूर्वाधारहरूमाथि आक्रमण गर्नमा केन्द्रित भएका छन् र उनीहरूले प्रमुख इजरायली सहरहरूका बासिन्दालाई सहर खाली गर्न आग्रह गरिएको बताएका छन् । तेहरानमा इजरेलले हमला गर्दा सरकारी टेलिभिजनका एक प्रस्तोता प्रसारणको बीचमै उठेर भागेको देखिएको थियो । इरानी सञ्चारमाध्यमका अनुसार उक्त आक्रमणमा तीनजना कर्मचारी मारिए । इजरायली सेनाले तेहरानको आकाशमा 'पूर्ण नियन्त्रण' कायम गरेको मङ्गलवार बताएको थियो । उसले इरानको एक तिहाइ 'मिसाइल लन्चर' नष्ट पारिसकेको पनि दाबी गरेको छ । इरानी क्षेप्यास्त्रहरूले उत्तरी र मध्य इजरायलका चार फरक क्षेत्रमा हमला गरेपछि इजरायलको उक्त भनाइ आएको हो । इजरायली सेनाका अनुसार इरानको उक्त हमलामा कम्तीमा आठजना सर्वसाधारण मारिए । इरानको स्वास्थ्य मन्त्रालयका अनुसार गत शुक्रवारयता देशमा कम्तीमा २२४ जनाको ज्यान गएको छ । सो अवधिमा इजरायलमा २४ जनाको ज्यान गएको छ। तेल अभिभ, हाइफा, ताम्रा, रिशोन लेजायोन र बात याममा ती मानिसको मृत्यु भएको हो ।

भावी कदमबारे सोच्दै अमेरिका

राष्ट्रपति डोनल्ड ट्रम्पले इरानी परमाणु केन्द्रहरूमाथि इजरालले गर्ने कारबाहीमा सामेल हुनेबारे विचार गरिरहेको स्रोतहरूलाई उद्धृत गर्दै बीबीसीले जनाएको छ। अमेरिकी राष्ट्रिय सुरक्षा परिषद्‌को बैठकपछि ट्रम्प र नेतन्याहूले मङ्गलवार टेलिफोन संवाद गरेका थिए । मङ्गलवार ट्रूथ सोसलमा पोस्ट गर्दै ट्रम्पले अली खामेनेई ‘ठ्याक्कै कहाँ छन् भनी आफूहरूलाई थाहा भएको र उनलाई सजिलै निसाना बनाउन सकिने भए पनि अहिले उनलाई नमार्ने’ उल्लेख गरेका थिए । आफ्नो अन्तिम पोस्टमा ट्रम्पले इरानलाई ‘निःसर्त आत्मसमर्पण’ गर्न पनि भनेका थिए । त्यसअघि हाल जारी द्वन्द्वबीच इरानका सर्वोच्च नेता अली खामेनेईको हत्या गर्ने इजरायली योजनालाई ‘राम्रो सोच नभएको’ भन्दै ट्रम्पले अस्वीकार गरिदिएको आइतवार अमेरिकी सञ्चारमाध्यमहरूले जनाएका थिए । त्यसको जवाफमा अली खामेनेईले आफ्नो मुलुकमाथि सैन्य हस्तक्षेप गरेमा अमेरिकाले ूअपूरणीय क्षति बेहोर्नेू चेतावनी समेत दिए । ट्रम्पले इजरायल र इरानबीच युद्धविरामभन्दा ‘लडाइँको वास्तविक अन्त्य’ नै गराउन चाहेको बताएका थिए । मध्यपूर्वमा जारी सङ्कटका कारण जी सेभेनको शिखर बैठक बीचमै छोडेर ट्रम्प क्यानडाबाट स्वदेश फर्केका थिए । त्यसअघि ट्रम्पले परमाणु कार्यक्रममा कडा कटौती हुने गरी एउटा नयाँ सम्झौताका लागि संवादमा इरान संलग्न नभइरहेको आरोप लगाएका थिए । अमेरिका र इरानबीच गत आइतवार वार्ता हुने तय भएको थियो, तर त्यसभन्दा अघि शुक्रवार नै इजरायलले इरानमाथि हमला गरेपछि वार्ता स्थगित भयो । 

यो बिन्दुमा कसरी पुगियो ?

बेन्जमिन नेतन्याहूले ‘इजरायलको अस्तित्वका लागि इरानी खतरा कम गर्ने उद्देश्यले लक्ष्यित सैनिक कारबाही गरिएको’ शुक्रवार बताए । जारी सैनिक कारबाही कैयौँ दिनसम्म चल्न सक्ने पनि उनले बताएका छन् । एक इजरायली सैनिक अधिकारीले ‘केही दिनभित्रै’ परमाणु अस्त्र बनाउनका लागि इरानसँग पर्याप्त सामग्री रहेको बताए । अमेरिका र इरानबीच उसको परमाणु कार्यक्रमबारे गत अप्रिलमा सुरु भएको वार्ता ठप्पजस्तो देखिएको बेला इजरायलले हमला गरेको हो ।  तेहरानलाई परमाणु अस्त्र बनाउनबाट रोक्ने सम्झौता हुनेमा ट्रम्प आशावादी थिए, तर तनावमा पछिल्लो समय भएको वृद्धिका कारण ताजा चरणको वार्ता स्थगित हुन पुग्यो । गत वर्षको अप्रिल र अक्टोबरमा इरान र इजरायलले एकअर्काविरुद्ध कैयौँ हवाई हमला गरे । गत वर्षको इरानी हमला अहिलेको स्तरमा जस्तो देखिएको थिएन ।

इरानको परमाणु कार्यक्रम 
लामो समयदेखि इरानले आफ्नो परमाणु कार्यक्रम शान्तिपूर्ण र गैरसैनिक प्रयोजनका लागि मात्र भएको बताउँदै आएको छ । इरानमा थुप्रै त्यस्ता केन्द्रहरू छन् । तीमध्ये कम्तीमा केहीलाई इजरेलले निसाना बनाएको छ । तर धेरै देशहरूका साथै संयुक्त राष्ट्रसङ्घको परमाणु निगरानी निकाय ‘आईएईए’ इरानी कार्यक्रम गैरसैनिक प्रयोजनका लागि मात्र भएकोमा विश्वस्त हुन सकेका छैनन् । तर ३५ राष्ट्र सदस्य रहेको आईएईएको बोर्ड अफ गभर्नर्सले २० वर्षयता पहिलो पटक जुनको सुरुवाततिर इरानमाथि परमाणु अप्रसार सन्धिप्रतिका आफ्ना दायित्वहरूको उल्लङ्घन गरेको घोषणा गर्‍यो । घोषणा नगरिएका परमाणविक पदार्थ र प्रशोधित युरेनिअम भण्डारणबारे पूर्ण जवाफ दिन इरान 'विफल' भएको उसले बतायो । सन् २०२३ को मार्चमा अन्तर्राष्ट्रिय परमाणु ऊर्जा एजेन्सी (आईएईए) ले इरानी केन्द्रमा युरेनिअम प्रशोधन शुद्धता ८३.७ प्रतिशतमा पुगेको फेला पार्‍यो । उक्त प्रशोधन तह अस्त्र निर्माणका लागि चाहिने बिन्दुबाट नजिक हो ।–एजेन्सी